‘‘Coğrafi işaret, fikri ve sınai mülkiyet haklarından bir tanesidir. Farklı kılan bir özelliği, ünü veya diğer nitelikleri açısından köken bakımından bulunduğu yöre, bölge ya da devlet ile özdeş haline gelmiş bir ürünü belirten işaretlere denir. ’’
Bir işaretin coğrafi işaret şeklinde bir fonksiyonunun bulunması, kanundan ve ya tüketici nezdinden algılamasından doğabilir. Diğer Fikri Sinai Mülkiyet Haklarında yer aldığı gibi, söz konusu bu işaret de bir tekel hakkı vermektedir. Lakin bu hak, patent ve marka tescilinde olduğu gibi kişisel bir haktan ziyade, kolektif bir haktır.
Söz konusu işaret iki bölüme ayrılır;
- Menşe adı
- Mahreç işareti.
Menşe adı: Bir ürünün coğrafyası kapsamında kararlaştırılan bir yöre, bölge ya da devletten doğan ve tüm ya da temel özelliklerin bu coğrafyaya ait beşeri ve doğa faktörlerinden oluşması ve elde edilmesi, işlenmesi ve diğer uygulamalarının hepsi ile bu coğrafya kapsamında içinde gerçekleşmesi durumunda yer alan ürünler adına geçerli olmaktadır.
Mahreç işareti ise; Tıpkı menşe adında olduğu gibi coğrafya alanı kararlaştırılmış bir yöre ya da bölgeden meydana gelen ve farklı kılan bir niteliği ya da diğer özellikleri bakımından bu coğrafya kapsamı ile özdeş haline gelmiş olan, üretilmesi, işlenmesi ve diğer işlemlerden asgari bir tanesinin bu coğrafya kapsamını içinde gerçekleşmesi durumundaki ürünler adına temin edilir.
Menşe adı ve mahreç işareti arasında yer alan tek fark ise üretim alanı ile alakalıdır. Menşe adını bulunduran ürünler bağlı oldukları coğrafya alanının haricinde üretimin bulunulamaz iken, mahreç işaretini bulunduran ürünler diğer yörelerde de üretimi yapılabilir. ya da diğer şekilde açıklamak gerekirse ürünü farklı kılan özelliği tümü ile alakalı olduğu coğrafi alandan oluşuyorsa ve üretim aşamalarının hepsi o bölgede yapılıyor ise ürün menşe adı ile tescil işleminde bulunulabilir. Şayet üretim aşamalarından bir bölümü coğrafi alandan oluşuyor ve ürünün bazı imalat süreçleri o coğrafi bölge haricinde de yapılıyor ise ürün mahreç işareti ile tescil işleminde bulunabilir. Fakat mahreç işareti ile koruma altında olan ürünlerin imalatında ait bulundukları coğrafi alana yönelik ham madde ve imalat şekiller aynen faaliyete konması ve ürünün verimliliğinin aynı olması gerekmektedir.
Bu işaretler yasa ile koruma altına alınmaktadır. Söz konusu korumalar haksız rekabet yasaları, tüketici koruma yasalar, marka yasaları kapsamında yer alabileceği gibi, işaret yasaları kapsamında da bulunulabilir. Korumaların temelinde bulunan, işaretlerin yasallığı bulunmayan kullanıcıları nezdinde faaliyet konulmasını önlemek ve tüketicilerin ürünün oluştuğu coğrafi alan hakkında yanılmasına karşı engel olmaktır. Üreticilerin ve tüketici kesimin koruma altına alınması yalnızca ulusal seviye olmayıp ülkeler arası seviyede de koruma altına alınmaya çalışılmıştır. FSMH’nın teknik ve yasal boyutunun olması, bu haklara yönelik işlemlerin ve faaliyetlerin ülkeler arası seviyede eş güdümlü duruma getirilmesi adına pek çok ülkeler arası anlaşma ve sözleşmeler bulunmaktadır. 1883’de 11 devlet sınai mülkiyet haklarının koruma altına alınması adına Paris Sözleşmesi’ni imza atmışlardır. Bu atılan imzaları amacı ise, değişik ülkelerde bulunan sınai mülkiyet hakları ile alakalı olan yasa sistemlerini eş güdümlü duruma getirerek ülkeler arası yasal bir kurumsal yapı meydana getirmektir.
Belirli bir bölge ismi ile ün yapmış, bu bölge ile anılan ya da anılmasa bile coğrafi kökeni nezdinde etkilenen ürünler ve işaret, coğrafi işaret anlamını taşımaz. Diğer bir tabir ile, belli bir ürünü bulunan yöreler ya da devletler söz konusu işarete kaynaklık teşkil etmez. Tamda burada bir takım esas koşullar yer almaktadır. Bir ürünün işaret adı altında telaffuz edilmesi amacı ile bir takım şartları bulundurması gerekmektedir. Bu şartlar şu şekildedir:
- Belirli bir coğrafya
- Ürün İsmi (İşaret)
- Ürünü farklı kılan niteliğinin bulunması
- Ürünü farklı kılan nitelikler ile coğrafya arasında ilişkisinin bulunması
Coğrafi İşaret Olamayacak Adlar ve İşaretler
- Ürünün has ismi olmuş isimler ve işaretler
- Kamu düzenine ve genel ahlaka ters düşen işaretler
- Ürünün gerçek kaynağının halkı yanılgıya itecek olan bitki çeşitleri, hayvan ırkları ya da benzer olan isimler
- Paris sözleşmesi ve dünya ticaret örgütü'nü oluşturan sözleşmeye taraf uluslarda koruma altına alınmayan ya da koruma süresi tamamlanan ya da faaliyete konmayan isimler ve işaretler
Coğrafi İşaretin İşlevleri Veya Görevi
Asli İşlevi
- Farklı kılmak (Markalarla benzer)
- Coğrafi kaynağı belirtmek (Kökeninin mutlaka bir yere dayanması)
- Üretim şekli ve kaliteyi garanti etmek (Tescil şartnamesi ile garanti altına alınır, yapılacak denetimler ile devam ettirilir)
- Pazarlamada kullanılır
Diğer İşlevleri
- Yerel imalat ve kırsal gelişmeye destek vermek
- Geleneksel bilgi ve kültürel değerleri koruma altına almak
- Turizme katkı sağlamak
- Ürünlerin taklidinde bulunanlar ile mücadele etmek
