‘‘Coğrafi İşaret; Belirgin bir özelliği, unvanı yada başka nitelikleri bakımından köken olarak yer aldığı bir yöre, alan, bölge yada ulus ile özdeş haline gelmiş bir ürünü belirten isim yada işaretlere denir. Coğrafi işaret kanun tasarısı; Coğrafi işaretlerin tescil edilmesi için izlenecek süreçler, tescil hakları, tescil hak ihlaline karşı açılan davalar, davaların neticesinde uygulanacak cezai işlemleri ve diğerlerini belirten kararnamedir. ’’
Coğrafi işaret kanun tasarısı tanımına ve şartlarına uyan doğal ürünler, tarım ürünleri, maden ürünleri, el sanatları ürünleri, yasada belirtilen koşulları barındıran sanayi ürünleri coğrafi işaret tescil işlemine konu olabilir.
Coğrafi işaretler menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılır.
Menşe adı: Bir ürünün coğrafi sınırları belirli bir bölge yada ülkeden oluşan ve temel özellikleri bu coğrafi bölgeye ait doğa ve beşeri aktörlerden kaynaklanması ve üretiminin yapılması ve diğer yapılan işlemlerin hepsi bu coğrafya kapsamında gerçekleşmesi halindeki ürünler adına geçerlidir.
Mahreç işareti: Belirli bir coğrafi alanı sahip olan yöre yada bölgeden oluşan, belirgin bir ve diğer özellikleri bakımından bu coğrafya ile özdeş bir duruma gelmiş, üretimin gerçekleşmesi, işlenmesi ve diğer yapılan işlemlerden agari bir tanesinin bu coğrafya alanı kapsamında gerçekleşmesi durumundaki ürünlerdir.
Söz konusu bu işaretler kanun ile koruma altına alınmaktadır. Bu koruma, yaşanacak haksız rekabet yasalar, tüketici koruma yasaları, marka yasaları kapsamında bulunabileceği gibi, coğrafi işaret yasaları içinde de bulunabilir. Bu korumaların temeli, işaretlerin hukuki olmayan kullanıcılar nezdinde kullanılmasını önlemek ve tüketicilerin ürünün oluştuğu coğrafi alan konusunda yanılgıya düşmesini engellemektir. Üretimde bulunanların ve tüketen kişilerin koruma altına alınması yalnızda ulusal seviye kalmayarak, ülkeler arası seviyede de korumaya çalışılmıştır. FSMH’nın teknik ve yasal boyutunun bulunması, bu haklara yönelik yapılacak uygulamaların ülkeler arası seviyede eş güdümlü olması adına pek çok ülkeler arası sözleşmeler ve anlaşmalar bulunmaktadır. 1883’te 11 devlet sınai mülkiyet haklarının koruma kapsamında olması adına Paris Sözleşmesi’ne imza atılmıştır. Atılan imzaların hedefi, değişik devletlerde sınai mülkiyet hakları ile alakalı olan yasa sistemlerini eş güdümlü duruma getirerek ülkeler arası yasal bir kurumsal yapı meydana getirmektir. Paris Sözleşmesi’ne değin buluşu gerçekleştiren şahsı bir ulusta müracaatta bulunduğundan aynı buluşunun koruma altına alınması adına diğer bir ulusta müracaatta bulunamıyordu. Paris Sözleşmesi bir müracaat ile aynı anda talep edilen taraf olan ulusların tümünde müracaatta bulunmayı olanaklı duruma getirmiştir. Paris Sözleşmesine ülkemiz 1925 senesinde taraf olmuştur. 2007’den günümüze Paris Sözleşmesi’ne üye olan 171 ülke bulunmaktadır.
Ülkemizde söz konusu işaretler, 1995’te 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile koruma altına alınmaya başlanmıştır. Bu tarihten önce işaretlerin koruma altına alınması ile alakalı bir hukuki çerçeve yer almamaktaydı ve işaretler tescil edilse dahi koruma kapsamına dahil edilmiyordu. İşaretler Türk Ticaret yasasının Haksız Rekabet şartları kapsamında direk olarak, marka yasası ile de dolaylı olarak bir koruma görevi görmekteydi. Bu dolaylı olarak yapılan koruma işlevi, işaretlerin marka şeklinde tescil edilmesinin yasaklanması yolu ile yapılmaktaydı. 1995 senesinde yürürlüğe konan 555 sayılı K.H.K. işaretlerin koruma altına alınması ile ilişkindir ve tarım, doğal ürünler, maden ve el sanatları ile sanayi ürünlerinin ilerletilmesi ve koruma altına alınması adına hazırlanan bir hukuki düzenlemedir. 555 sayılı K.H.K.’de, tarım, doğal ürünler, maden ve el sanatları ürünleri ile sanayi ürünleri ve şartlara ve yapılan tanımlara göre olan her çeşit ürün işaret anlamında koruma altına alınır. Türkiye Cumhuriyeti bireyleri yada Türkiye Cumhuriyeti’nde yerleşik olarak yaşamakta olan yada sınai yada ticari olarak yaşantın olan gerçek ve tüzel şahıslar yada Paris Sözleşmesi yada Dünya Ticaret Örgütü'nü oluşturan Anlaşma şartları kapsamında müracaat hakkı bulunan şahıslar işaretin koruma altına alınmasından faydalanabilir.
Coğrafi işaretin tescil işlemi, diğer sınai mülkiyet haklarının aksine, sahibine tekel hakkı tanımadığından dolayı müracaatların kolektif yapılar, özellikle müracaat konusu ürünün üretiminde bulunanlarında hazırlanan birlikler nezdinde gerçekleşmesi tercih edilmektedir. Zira coğrafi işaret tescili başvurusunda bulunulan ürünün karakter özellikleri ve kalitesi ile alakalı ortak bir anlayışı bulunacak ve bunları sağlamak adına etkin faaliyetler üretebilecek en uygun sınıflar yerel faktörlerden meydana gelenlerdir.
İlgili şahıslar tarafından, uygun ürünler adına gerçekleştirilecek coğrafi işaret tescil müracaatlarında, ürünün farklı kılıcı nitelikleri, üretim şekli, üretim alanı sınırları, ürünün coğrafi bölge ile ilişkisi detaylı olarak ve bilimsel rapor yardımı ile Enstitü tarafına arz edilmelidir.
Enstitü, müracaatların incelenmesi sürecinde ihtiyaç duyması durumunda müracaatta bulunan kişiden ek bilgi ve belge talebinde bulunacağı gibi kamu, özel kurum yada kuruluşlardan da görüş belirtmeleri şeklinde istekte bulunabilmektedir.
İncelemenin ardından uygun bulunan müracaatlar resmi gazete ve ürün ile alakası bulunan yörenin yerel gazetesinde yayına konur. Mahreç işareti koruma kapsamına konu teşkil edecek olan ürün ise, bu bakımda ilan, ülke çapında en fazla okunan 2 gazeteden birinde daha yayına konur. Altı ay süren ilan süresi boyunca ilgisi bulunan kesim tarafından ilan metni kapsamı ile alakalı tüm konuda Enstitü tarafına itiraz işlemi gerçekleştirilebilir. İtiraz sonucu müracaat ya reddedilir ve ya ortaya konan yeni metin duyurulur. Bu ilan itiraz konusuna açık yapıda değildir. İtiraz neticesi ilan edilen ve ya hakkında itiraz söz konusu olmayan müracaatlar tescil işlemi tamamlanarak Coğrafi İşaret Sicili’ne kaydı yapılır.
Kanun Tasarısına Göre Coğrafi İşaret Hakkına Sahip Olmanın Yararları
Coğrafi işaret müracaatında bulunma hakkına olan şahıslar ile tescil işlemi tamamlanmış coğrafi işareti icra etme hakkı bulunan şahıslar, üçüncü şahıslar nezdinden alt bölümde sıralanan fiilleri engelleme yetkisi bulunmaktadır.
Tescil işlemi tamamlanmış ismin ününden herhangi bir şekilde fayda elde edecek faaliyetler yada tescil işlemi çerçevesinde yer alan ürünleri andıran ve ya çağrışımda bulunan ürünler ile alakalı olarak tescil işlemi tamamlanmış ismin direk veya dolaysız şekilde ticari hedef ile faaliyete konumu,
Sözcük olarak ister coğrafi alan beyan etmek ile beraber toplumu kesimi tarafından haksız şekilde ürünün diğer bir yerden kaynaklandığı görüntüsü oluşturacak faaliyet yada koruma altında bulunan ismin çevirisinde faaliyeti yada tarzında, türünde, şeklide, o yerde üretimde bulunulduğu şekilde yada benzer diğer yapılan açıklama yada terimler ile beraber faaliyete konması,
Ürünün ambalajının içinde yada dışında tanıtımda ve reklamında yada ürün ile alakalı olan herhangi bir yazılı olan belgede doğal yada temel özellikleri ile menşei hakkında yanlış yada yanılgıya düşürecek herhangi bir açıklama yada belirtinin bulunması,
Ürünün menşei bakımında halkı yanılgıya düşürecek şekilde ambalajlanması yada yanılgı oluşturacak diğer herhangi bir şekilde arz edilmesi.
