‘‘Coğrafi işaret ne demek? sorusunun yanıtı; Belirgin bir özelliği, unvanı yada başka nitelikleri bakımından köken olarak yer aldığı bir yöre, alan, bölge yada ulus ile özdeş haline gelmiş bir ürünü belirten isim yada işaretler demektir. ’’
Coğrafi işaret ne demek sorusuna coğrafi işaret konusunda ulusal ve ülkeler arası yasal düzenlemelerde çeşitli tanımlamalar ile yanıt verilmiştir. Bu düzenlemelerin bir kaçında yalnızca coğrafi işaret tanımına değinilirken, bazılarında ise coğrafi işaret türleri şeklinde kabul edilen kaynak işareti, mahreç işareti, geleneksel özelliğe sahip ürün ve menşe adı gibi terimlerin tanımı yapılmaktadır.
Menşe Adı: Bu işaretin koruma altına alınmasına konu olan ürünün üretiminde bulunulması, işlenmesi ve diğer yapılan işlemlerinin hepsi, sınırları kararlaştırılmış coğrafi bölgede yapılmak mükellefinde ise bu hususta yer alan işaretlere menşe adı ismi denir. Menşe ismi, menşe adına konu olan ürünün hepsi ile tanımı yapılan yerde üretimin yapılmış olmasını gerektirmektedir.
Mahreç İşareti: Ürünün üretiminde bulunulması, işlenmesi ve diğer işlemlerinden minimum birinin, sınırları kararlaştırılmış coğrafi bölgede yapılması zorunda ise bu hususta yer alan işaretlere mahreç işareti ismi verilir.
Günümüzde yer alan anlamı ile coğrafi işaret teriminin tanımını yapan ilk düzenleme ticaret ile ilişkili fikri mülkiyet hakları sözleşmesi uygun olarak coğrafi işaretler; “üye bir devletin toprağından yada bu toprak üzerinde bulunan bir alan yada bölgeden oluşan, belirgin bir özelliği, ünü yada diğer nitelikleri bakımından temel olarak bu coğrafi menşeye mal edilen ürünlerin tanımını yapmak adına faaliyete konan işaretlere denir, olarak tanımı yapılmıştır.
İlk kez duyulması ile tam olarak ne anlama geldiği anlaşılmayan bu kavram ile asıl anlatılmak istenen ise, bir ürünün, bir coğrafya ile özdeş olmuş, bir takım niteliklerinin ve ya özelliklerinin hepsinin bu coğrafyadan oluştuğu ve bu çerçevede tüketici nezdinde bir bilinirlik ve kalitesinin bulunmasıdır. Bir coğrafyanın herhangi bir ürünü, taşı, kilimi değişik ürünler ile meydana getirilen işlemeleri diğer coğrafyalarda üretimi gerçekleşen ürünlerden farklı bir yapıya kavuşturabilir. Bir bölgede üretimi gerçekleşen kilim, halı gibi bir ürün ün yapmış olabilir. Bu çeşit ürünlerde bu alanın isminin kullanıma arz edilmesi, tüketici tarafından söz konusu ürünün belirli bir kaliteye nail olduğunun algılanıp güvenilir şekilde kabul görür. Tüketici tarafından söz konusu bölgenin ismi ile satışa arz edilen ürünleri, bölgenin ismini belirli bir itimat sunarak aynı özellikte yer alan diğer ürünlere kıyas ile tercihte bulunabilirler.
Coğrafi İşaretlerin Unsurları
Üst kısımda yer alan hukuki tanımı referans şeklinde kabul ederek coğrafi işaretlerin unsurlarını analiz edebiliriz. Bu duruma göre coğrafi işaretlerin unsurları şu şekildedir:
- Ürün
- Belirli bir coğrafi bölge
- Ürünün belirli nitelikleri bakımından ün elde etmiş olması
- Ürünün karakter özellikleri ile coğrafi kökeni arasında ilişkinin bulunması
Coğrafi işaretin önemine değinecek olursak, genel anlamda üç başlık şeklinde incelenebilir:
- Üreticilere koruma sağlaması
- Pazarlama olanaklarını arttırması
- Ekonomik ve kırsal gelişme açısından önemi.
Coğrafi İşaretler, Fikri Sinai Mülkiyet Haklarını koruma altında kalmasının sağlayarak aynı isim ile taklidinde bulunanları önler. Fakat diğer bir isim ile benzer ürünlerin satışa sunulmasını yada üretimde bulunulmasını önleyemez. Bu işaretin esas unsurlardan biri coğrafi alandan oluşan ürün yada hizmetleri başka bir coğrafi alandan oluşan aynı yada benzer ürün yada hizmetlerden farklı kılmaktır. Bu farklı kılıcı nitelik kişisel seviyeden ziyade, kolektif seviyededir. İşareti bulunduran ürünlerin üretimini gerçekleştiren diğer kişilerin birlikte koruma altına kalmasını sağlar ve süresiz olarak koruma süresi bulunmaktadır. İşaretin koruması ürüne piyasada kimliğinin oluşmasını sağlar, buluş ve diğer yaratıcı uygulamaları teşvikte bulunur. Oldukça önemli bir buluşun piyasa içinde başarı elde etmesi sadece o ürünün yeni bir özelliğe sahip olduğunun farkına varılması sonucunda elde edilir. Bu durumda sadece markalama ve ya işaret sayesinde mümkün olur. Bir yaratıcı işleminde başarı sağlaması piyasada elde ettiği kimliğinin başarısına endeksli iken aksi durum ise doğru bir tabir değildir. İşaret ile koruma altında olmayan bir ürün bir piyasada bir kimliği sahip olmamak ile birlikte mümkün olabilecek en düşük fiyattan satışa sunulacak bu durumda da bu ekonomik konunun da belirlediği gibi farklı bir konuma getirilmeyen ürünler adına oluşan fiyat olan marjinal maliyete yakın duruma gelecektir. Bu durum itibari ile, işaretler piyasa farklılaştırılması, ün ve kalite standartları gibi değerleri koruma altına almaya yardımcı olmak ile birlikte bir ürünün üretiminde bulunan yer ile ilişki kurar.
