‘‘Coğrafi İşaret; Belirgin bir özelliği, unvanı yada başka nitelikleri bakımından köken olarak yer aldığı bir yöre, alan, bölge yada ulus ile özdeş haline gelmiş bir ürünü belirten isim yada işaretlere denir. Coğrafi işaretler nelerdir? sorusunun cevabı ise; Menşe ve mahreç işaretlerdir.’’
Coğrafi işaret, diğerlerinden farklı kılıcı niteliği ile öne çıkan ve yer aldığı alan veya bölge ile özdeşmiş doğal ürünler, maden, tarım el sanatları ile endüstri ürünlerine verilen işaretlere denir.
Bu işaretin daha iyi kavranılması için bir kaç örnek verelim. Şile bezi, Ezine peyniri, Ege pamuğu, Kayseri pastırması, Antep fıstığı, Çorum leblebisi gibi...
Menşe Adı: Bu işaretin koruma altına alınmasına konu olan ürünün üretiminde bulunulması, işlenmesi ve diğer yapılan işlemlerinin hepsi, sınırları kararlaştırılmış coğrafi bölgede yapılmak mükellefinde ise bu hususta yer alan işaretlere menşe adı ismi denir.
Menşe ismi, menşe adına konu olan ürünün hepsi ile tanımı yapılan yerde üretimin yapılmış olmasını gerektirmektedir.
Coğrafi kaynak olarak ifade edilen işaretler ülkeler arası anlaşma ve yapılan düzenlemelerde kaynak işaretleri, menşe adı ve mahreç işareti gibi değişik isimler ile koruma alınmaktadır. Coğrafi işaretleri, en farklı kaynak işareti türü olan menşe adı altında koruma altına alan Lizbon Anlaşması’nda menşe adı tanımlamasında bulunulmuştur. Anlaşmanın ikinci maddesine bakacak olursak, menşe adı;kalitesi ve karakter nitelikleri, beşeri ve doğal unsurlar da kapsama girmek üzere, tümü ile yada temeli bakımından, kökenin yer aldığı alandan oluşan bir ürünü ifade eden, bir devletin, alanın ve ya yörenin coğrafi ismi şeklinde tanımı yapılmıştır.
Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nezdinden gerçekleştirilen bu anlaşmaya uygun olarak menşe adının açıklamasında beşerî ve doğal unsurlar ile beraber aranmaktadır.
Mahreç işareti ise menşe adı koruma altında tutulmasına nazaran ürün ile coğrafi bölge arasında yer alan ilişkinin daha esnek bir yapıda olan bir koruma altına alınma yöntemidir. Paris ve Madrid anlaşmalarında yer alan kaynak işareti terimi de ürünlerin kaynağını belirtmektedir. Fakat, bir ürünün bu anlaşmalar çerçevesinde koruma altına alınabilmesi adına menşe adına benzer imalat süreçlerinin hepsinin belirli bir coğrafi bölgede yapılmış olmasının zorunluluğu bulunmamaktadır. Mahreç işareti ifadesine karşılık gelen bu terim Avrupa Birliği çerçevesinde koruma altına alan AB tüzüğü kapsamında coğrafi işaret şeklinde ifade edilmiştir.
Bu şekilde pek çok kavram ve tanımlama ile koruma altında olan coğrafi işaretler adına karmaşık bir dil bilimin, hakim olduğunu savunmak doğru olacaktır. coğrafi işaretler, kaynak ifade eden işaretler kapsamında belirttiğimizde onun bir alt sınıfının da menşe adına karşılık geldiğini kabul edebiliriz. Kısaca her coğrafi işaret bir kaynak işareti olmak ile birlikte her menşe adı da bir mahreç işareti şeklindedir.
Belirli bir yöre veya bölge ismi ile ün yapmış, bu alan ile anılan yada anılmasa bile coğrafi kökeni bakımından etkilenen her ürün, işaret coğrafi işaret anlamına gelmez. Farklı bir anlatım ile belirli bir ürünü bulunan yöre veya bölge yada devlet coğrafi işarete kaynak teşkil edemez. Tamda burada bazı esas şartlar bulunmaktadır. Bir ürünün coğrafi işaret şeklinde ünlenmesi adına bir takım faktörleri bulundurması germektedir. Bu unsurlar ise altı kısımda yer alanlar gibidir:
- Belirli bir coğrafya
- Ürün ismi (İşaret)
- Ürünü farklı kılan bir özelliğin bulunması
- Ürünü farklı kılan bir özelliği ile coğrafya arasında ilişkisinin bulunması
Coğrafi İşaret Olamayacak Adlar ve İşaretler
- Ürünün öz ismi olan isimler ve işaretler
- Ürünün asıl kaynağı bakımından toplumu çelişkiye düşürebilecek bitki çeşitleri, hayvan ırkları yada benzer olan isimler
- Kamu düzenine ve genel ahlaka ters düşen işaretler
- Paris sözleşmesi ve dünya ticaret örgütü'nü oluşturan sözleşmeye taraf olan uluslarda koruma altına alınmayan yada koruma süresi biten yada faaliyet ettirilmeyen isimler ve işaretler
